Ο Έλληνας μετανάστης, Elia Kazan, τον οποίο όλοι θυμόμαστε και θαυμάζουμε από τις ταινίες του, ταινίες που τον έκαναν έναν από τους κορυφαίους σκηνοθέτες του 20ου αιώνα, σ’ ένα πορτραίτο, ειδικά για το Filmboy.
Γράφει ο Νίκος Μουρατίδης.
Ο ανατολίτης Ηλίας Καζαντζόγλου, στη χειμαρρώδη αυτοβιογραφία του, «Μια ζωή», μιλάει για πάντα και φυσικά για τα θέλω του:
«Τι ήθελα από τη ζωή μου; Τίποτα σπουδαίο. Ήθελα μόνο να είμαι Αμερικανός, να έχω και εγώ εκείνα τα πράγματα που είχαν τα Αμερικανόπουλα, μια καθημερινή ζωή σαν τη δική τους, να με δέχονται στις παρέες τους, να χαίρομαι ό,τι χαίρονται κι αυτά. Αναζητούσα τα πιο συνηθισμένα και ταυτόχρονα τα πιο πολύτιμα πράγματα».
Στην Αμερική έφτασε με υπερωκεάνιο το 1913, ήταν τεσσάρων χρόνων όταν πρωτοαντίκρισε το Άγαλμα της Ελευθερίας.
Ο πατέρας του είχε αφήσει πίσω του την Κωνσταντινούπολη - εκεί γεννήθηκε ο Καζάν - παίρνοντας μαζί του τον φόβο και τη νοοτροπία του Έλληνα που είχε μάθει να επιβιώνει στην τουρκοκρατούμενη Ανατολία.
Φυλαγόταν, πρόσεχε, απέφευγε να μιλάει πολύ στους δρόμους και έδειχνε σε όλο τον κόσμο το συμβιβαστικό του χαμόγελο.
Έμαθε να εκμεταλλεύεται την εξυπνάδα του και κατάφερε να επιβιώσει χάρη στις πονηριές του και στα τεχνάσματα του.
Και η ζωή του νεαρού Ηλία ήταν μια διαρκής κόντρα με τον πατέρα του, που τον ήθελε έμπορο χαλιών στο οικογενειακό τους μαγαζί.
«Έμαθα να κρύβω τις επιθυμίες μου. Ο,τι αγαπούσα και ήθελα πιο πολύ έπρεπε να το παίρνω γρήγορα και χωρίς να με καταλαβαίνουν. Σιγά σιγά έγινα σκληρός».
Ο Καζάν μπήκε με πείσμα και οργή στη λεωφόρο του αμερικανικού ονείρου.
Του πήρε λίγα χρόνια για να αναδειχτεί σε μία από τις μεγαλύτερες ιδιοφυΐες που πέρασαν από το Broadway και το Hollywood και μόνο λίγους μήνες για να γίνει ο ρουφιάνος του μακαρθισμού: καταδότης φίλων και συντρόφων του.
Επί προέδρου Μακάρθρι, τότε που τους είχε πιάσει υστερία ενάντια στον κομουνισμό, ο Καζάν ήταν από εκείνους που υπέκυψε και έδωσε ονόματα καλλιτεχνών από το θέατρο και τον κινηματογράφο, που είχαν φιλελεύθερες ιδέες και αριστερίζουσες ιδεολογίες.
Βεβαίως στα χρόνια που πέρασαν, το μετάνιωσε και ζήτησε από όλους συγνώμη.
Θυμάμαι όμως στα Oscar του 1999, τη στιγμή που παραλάμβανε ένα βραβείο για το σύνολο του έργου του, δεν ήταν λίγοι αυτοί που επιδεικτικά δεν χειροκρότησαν κι’ ούτε σηκώθηκαν όρθιοι.
Όμως αυτός, ο αντιφατικός Καζάν, έφερε άνεμο ανανέωσης πρώτα στο Broadway και μετά στο Hollywood.
Στηρίχτηκε στον ηθοποιό και ήταν πάντα ανοιχτός στο απρόσμενο που θα μπορούσε να απογειώσει την ερμηνεία του.
Ζεστός και απλός, μαζί του τον έκανε να νιώσει τη διαφορά ανάμεσα στο να παίζει φυσικά ένα ρόλο από το να μπαίνει πραγματικά στο πετσί του ρόλου.
Στα κινηματογραφικό πλατό απέφευγε να φωνάζει «action» από τον τηλεβόα.
«Ο Καζάν πλησίαζε τους ηθοποιούς και τους ζητούσε να γυρίσουν την πλάτη τους στον φακό, να "πάρουν τον χρόνο τους " και να αρχίσουν να παίζουν όταν νιώσουν έτοιμοι», λέει ο Eli Wallach στο ντοκιμαντέρ, Α Letter to Elia.
To 1932 βρέθηκε στο Group Theatre της Νέας Υόρκης κοντά στη Sheryl Crawford, τον Lee Strasberg και τον Clifford Odets.
Εκεί κατάλαβε τη δύναμη της μεθόδου του Στανισλάφσκι, που προϋπέθετε την ισχυρή και αληθινή σχέση ανάμεσα στον σκηνοθέτη, τον ηθοποιό και τον ρόλο.
Στο Group Theatre ήρθε σε επαφή με την αριστερή διανόηση της Νέας Υόρκης και έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος, με το οποίο όμως σύντομα ήρθε σε ρήξη και αποχώρησε.
Η πορεία του ως σκηνοθέτης ήταν συναρπαστική.
Στις 3 Δεκεμβρίου του 1947, στην παρθενική παράσταση του «Λεωφορείο ο πόθος» με τον οργισμένο νεαρό Marlon Brandon στο ρόλο του Stanley Kowalski, χάρισε στο Broadway μια από τις λαμπρότερες βραδιές της ιστορίας του.
Τέσσερα χρόνια μετά, μετέφερε το έργο του Tennessee Williams στον κινηματογράφο και έκανε τον Marlon Brando διάσημο σε όλο τον πλανήτη.
Ήταν 8 φορές υποψήφιος για το Oscar και το κέρδισε τις τρεις.
Το 1948 για το Gentleman’ s Agreement, το 1955 για το Λιμάνι της αγωνίας και το 1999 Oscar για την προσφορά του στον κινηματογράφο.
1.jpg)
