Σήμερα στο FilmBoy, το δεύτερο μέρος της θεωρητικής ενότητας «Οι δύο κατευθύνσεις του κινηματογράφου» (δείτε το 1ο Μέρος εδώ).
Την προηγούμενη βδομάδα προσπαθήσαμε να δείξουμε την ιδιαιτερότητα του κινηματογράφου ως τέχνης, από μια πιο φιλοσοφική σκοπιά.
Ορίσαμε τον κινηματογράφο ως τη συνάντηση δύο κινήσεων, ως την εμφάνιση της ροής και της σύγκλισης του εξωτερικού και του εσωτερικού γίγνεσθαι.
Εκτός από συνάντηση δύο κόσμων, εκτός από εμφάνιση δύο κινήσεων (κίνηση του σώματος μέσα στον κόσμο και οπτική κίνηση του βλέμματος μέσα στην σκέψη) το σινεμά είναι και κάτι άλλο.
Είναι ο συνδυασμός δύο εντάσεων του σώματος.
Όταν το σώμα μας είναι γεμάτο ένταση, υπάρχουν δύο πράγματα που μπορούμε να κάνουμε.
Το πρώτο είναι να διοχετεύσουμε αυτή την ένταση προς τα έξω, να κάνουμε κάτι, να δράσουμε, να κινηθούμε μέσα στην εξωτερική πραγματικότητα.
Το δεύτερο είναι να διοχετεύσουμε αυτή την ένταση προς τα μέσα και να φανταστούμε κάτι, να γράψουμε κάτι, να σκεφτούμε κάτι, να ενεργοποιήσουμε δηλαδή την εσωτερικότητά μας.
Από την μια μεριά έχουμε την ένταση ως δύναμη που εκφράζεται έξω – τα εξωτερικά γεγονότα, την δράση - από την άλλη μεριά έχουμε την ένταση ως δύναμη που εκφράζεται μέσα, ως ποιότητα και εκλέπτυνση του εσωτερικού κόσμου.
Υπάρχουν σκηνοθέτες που τείνουν προς τη μια ή την άλλη μεριά (είναι αυτό που συνήθως λέμε για τους ανθρώπους ότι είναι εξωστρεφείς ή εσωστρεφείς).
Σε μια ταινία, είναι δύσκολο να διατηρηθεί αυτή η ισορροπία, ανάμεσα στην εξωτερική δράση και την εσωτερική έκφραση.
Υπάρχουν ταινίες που τείνουν προς μια διόγκωση και υπερπροβολή της εξωτερικής δράσης, και ταινίες που οδηγούνται στην αντίθετη κατεύθυνση.
Στην πρώτη περίπτωση ανήκει το κυρίαρχο ρεύμα, που προωθείται από πολλές μεγάλες εταιρείες παραγωγής στις ΗΠΑ, μια αισθητική της έντονης δράσης, της βίας και του τρομακτικού στοιχείου.
Η εξωτερική δράση, η βία και η ένταση των εικόνων αποκτά μια υπερβολική αυτονομία.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι κινηματογραφικές εικόνες να συμπεριφέρονται καταιγιστικά, ενώ ο εξωτερικός δυναμισμός των κινήσεών τους οξύνεται στο επακρο.
Έτσι χάνεται η επικοινωνία με την εσωτερική ζωή των σχέσεων μεταξύ των ηρώων, μειώνεται η εσωτερική ευγλωττία των εικόνων, δηλαδή η ικανότητά τους να εκλεπτύνουν την δύναμή τους και να εκφράζουν τις πιό κρυφές διακυμάνσεις του νόηματός τους.
Κάτι τέτοιο συμβαίνει κατά κανόνα στις λεγόμενες ταινίες δράσεις ή τις περιπέτειες, όπου αργά η γρήγορα οδηγούμαστε σε καταιγιστικές σκηνές καταδίωξης, εκρήξεις βίας και ακατάσχετο πιστολίδι.
Το γρήγορο και κοφτό μονταζ αποκτά συντριπτικό χαρακτήρα, ο οποίος κατά κανόνα καλύπτει ή εμποδίζει την εσωτερική εκφραστικότητα των γεγονότων και των χαρακτήρων.
Στη δεύτερη περίπτωση συναντούμε τις – κακώς εννοούμενες - κουλτουριάρικες ταινίες, δηλαδή το παράδειγμα μιας αισθητικής γενικευμένης βραδύτητας και αργών πλάνων.
Μια τέτοια τάση επικράτησε, για παράδειγμα, στην ελληνική κινηματογραφική παραγωγή στις αρχές του 70', πιθανότατα υπό την επίδραση του έργου του Αγγελόπουλου.
Στην προσπάθεια να τονιστεί η δύναμη της εσωτερικότητας, της στοχαστικότητας και της εκλέπτυνσης, οι σκηνοθέτες κατέφυγαν σε μία μόνιμη τάση βραδύτητας.
Αυτή η βραδύτητα -που έχει μια αυθεντική, ποιητική και στοχαστική, λειτουργία στον Αγγελόπουλο, τον Ταρκόφσκι, τον Αντονιόνι, τον Μπέλα Ταρ- οδηγήθηκε από πολλούς σκηνοθέτες καταχρηστικά σε μια υποτονικότητα, αυταρέσκεια και ληθαργικότητα, αφού εξασθένησε καθοριστικά την εξωτερική ζωηρότητα και τον δυναμισμό της κίνησης.
Είναι αυτή η αίσθηση που έχουμε ότι «τίποτα δεν συμβαίνει».
Όλα αυτά φυσικά δεν είναι άσχημα (και οι ταινίες δράσης είναι καλές, και η δήθεν κουλτούρα των αργών πλάνων απαραίτητη), αλλά συνήθως ο διττός χαρακτήρας των εικόνων (εσωτερικό και εξωτερικό) χάνει σε μικρό η μεγάλο βαθμό την εκφραστικότητά και τη γοητεία του, αφού αναπτύσσονται δυσανάλογα οι δύο δυναμικές κινήσεις του κινηματογράφου: η εξωτερική δύναμη και η εσωτερική εκλέπτυνση, ή αλλίως η σωματική και η νοηματική διάσταση.
Σκεφτείτε κάποιον που βλέπει μόνο Fast and Furious να δει ξαφνικά Γκονταρ.
Σκεφτέιτε κάποιον που βλέπει μόνο Ταρκόφσκι να δει ξαφνικά Matrix.
Το ποπ κορν και η κόκα-κόλα δεν πάει με όλα.
Δεν είναι όλες οι ταινίες μόνο διασκέδαση για να περνάει ή ώρα, ούτε όμως πρέπει να είναι όλες οι ταινίες «βαριές», ακατανόητες, φιλοσοφικές, αργές, να προβληματίζουν κλπ.
Κάθε ταινία έχει τον χαρακτήρα της, τον σκοπό της και το κοινό της.
Κάθε θεατής έχει το γούστο του, τις προτιμήσεις του, την διάθεσή του που μπορεί να αλλάζει.
Αρκεί να ξέρουμε ότι υπάρχουν πολλών ειδών ταινίες και να μην κρίνουμε ισοπεδωτικά τα πάντα βλέποντάς τα από μια μεριά μόνο.
Ούτε το Hollywood ούτε ο Γκοντάρ ευθύνονται για τους μονομανείς σινεφίλ/θεατές.
Ευθύνεται η πλειοψηφία των υπόλοιπων δημιουργών που δε γεφυρώνουν το τεράστιο χάσμα μεταξύ των δύο άκρων, καθώς και τα όρια που βάζουμε στον εαυτό μας ως θεατές.
Γιώργος Παυλίδης.
1.jpg)
